Qafqazşünaslıq və Azərbaycan tarixi  kafedrasının

 12.09.2024-cü il  tarixli iclası (Protokol № 1) ilə təsdiqlənmişdir.

Kafedra müdiri                  t.f.d.,dos. X.Z.Hacıyeva 

Fənnin adı:

Azərbaycan tarixi

Akademik yarım il:

I semestr

Fənnə ayrılan saatlar:

60 s.

Tədris forması:

ənənəvi

Fənnin krediti:

5

Fənn müəllimi:

Dil səviyyəsi/Fakültə

Qrup:

Dərs saatları:

Məsləhət saatları

Fənn üzrə qrup rəhbəri:

t.f.d., dos. N.Ə.Kərimov

Fənn müəlliminin

e-poçt ünvanı:

FTN1. Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrləri ilə bağlı mənbələri sistemli şəkildə təhlil edir.

FTN2. Müxtəlif tarixi hadisələri oxşar və fərqli cəhətlərinə görə müqayisə edir.

FTN3. Azərbaycan ərazisində tarixən mövcud olmuş dövlətlər haqqında təqdimat hazırlayır.

FTN4.Azərbaycan tarixinin ziddiyyətli və mürəkkəb problemləri ilə bağlı mühakimə yürüdür.

FTN5.Azərbaycan tarixində baş vermiş hadisələrlə bağlı şəxsi mövqeyini əsaslandırır.

FTN6. Azərbaycan dövlətçiliyinin müasir dünyada yeri və rolunu  aydın, ifadəli, inandırıcı və ardıcıl şəkildə qiymətləndirir.

FTN7. Dövlətimizin qarşılaşdığı təhdidlər və çağırışlara dair proqnozlar verir.

FTN8. Müasir dövrdə Azərbaycan dövlətçiliyinin güclənməsini şərtləndirən amillərə dair fikrini bildirir.

Həftə

Modul/Bölmə/Fəsil

Modul/Bölmə/Fəsil təlim nəticələri

Oxu materialı

I

1. «Azərbaycan tarixi» fənninə giriş.

«Azərbaycan tarixi» kursunun mövzusu və  öyrənilməsinin əhəmiyyəti. Azərbaycan tarixinin qaynaqları, tarixşünaslığı, xronologiyası və dövrləşdirilməsi. Azərbaycanın tarixi, coğrafi şəraiti. Ölkənin adı. Azərbaycanın əhalisi və onun etnik tərkibi.

Tələbələr Azərbaycan tarixi fənninin iş proqramı və onların qarşısında duran vəzifələri bilirlər. Azərbaycan tarixinin nədən bəhs etdiyini izah edirlər, onun təhlilini bacarırlar ,başlıca dövrlər, qaynaqları şərh edirlər.

a)Yazıyaqədərki mənbələr və yazılı qaynaqların təsnifatı, onların ayrı-ayrı dövrlərin tədqiq edilməsində rolunu ifadə edirlər.

b)Azərbaycan adının mənşəyi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələri təhlil edirlər.

1. Şükürov K. Azərbaycan tarixi, 3 hissədə,  1 hissə (1994-2004) Bakı, 2004

2.Bünyadov Z. Azərbaycan tarixi. Bakı 1994.    

3.Hacıyeva X. “Azərbaycan tarixi”, Bakı 2016.

4.Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı 1989.

5.Yusifov Y.B. “Azərbaycan adı haqqında yeni mülahizələr”, Bakı 1990.

I

2. Azərbaycan    ibtidai   icma quruluşu   dövründə.

Azərbaycan ibtidai insanın formalaşdığı ərazi kimi. Qədim daş dövrü.  Quruçay mədəniyyəti. İbtidai insan məskənləri (Azıx, Tağlar, Damcılı, Daşsalahlı, Qazma və s.)

Mezolit dövrünün öyrənilməsində Qobustan və Damcılı abidələrinin rolu. Azərbaycan Neolit inqilabı dövründə.Azərbaycanda eneolit dövründə əhalinin məşğuliyyəti, məişət və inancları. Kültəpə, Şomutəpə, Şahtəpə, Əliköməktəpə və b.   

Azərbaycan Tunc dövründə. Kür Araz, Naxçıvan, Xocalı Gədəbəy mədəniyyəti.

İbtidai     icma      quruluşunun dağılması.     Azərbaycanın Şərq mədəniyyəti mərkəzi ilə qarşılıqlı əlaqələri.Azərbaycanın ən qədim dövlət qurumları:  Aratta, Lullubi, Kuti. E.ə. II minillikdə Azərbaycan ərazisində tayfa birlikləri

a)Azərbaycanın antopogen zona olması haqqında bilikləri ifadə edirlər

b) Azərbaycan ərazisində qanunauyğun olaraq ibtidai icma quruluşunun bütün dövrlərinidə mövcud olmuş mədəniyyətləri müqayisə etməyi bacarırlar

c) Azərbaycanda ibtidai icma quruluşuna aid tapıntıların öyrənilməsi ilə bu inkişafın qanunauyğunluğunu ifadə edirlər.

1.Azərbaycan tarixi. Bakı 1994. səh 19-60

2.Hüseynov M.M. Azərbaycan arxeologiyası Daş dövrü, Bakı 1976.

3.Muradov F.M. Qobustan Tunc dövründə, Bakı 1979.

4.Cəfərov Ə. Quruçay dərəsində, Bakı 1990 səh. 12-48.

5.Bağırova Ş. Ön Asiyanın qədim əkinçilik mədəniyyətləri və Azərbaycan. Bakı-2016, səh.9-17

II

3.  Qədim Azərbaycan dövlətləri (Manna, Atropatena, Qafqaz Albaniyası, Kimmer-Skif-Sak padşahlığı)

 Manna dövlətinin yaranması və yüksəlişi. Assuriya ilə ittifaq və onun əhəmiyyəti. Urartu ilə münasibətlər.Mannanın   ictimai-iqtisadi və mədəni həyatı. Kimmer-Skit-Sak padşahlığı. Azərbaycan Midiya və Əhəmənilərin   hakimiyyəti altında. Makedoniyalı İsgəndərin Şərqə  yürüşü  nəticəsində Əhəməni dövlətinin parçalanması.  Atropatena dövlətinin yaranması,  siyasi tarixinin başlıca məsələləri. Sərhədləri və əhalisi.  Zərdüştlük.

Albaniya dövləti, əhalisi, ərazisi və sərhədləri. Albaniyanın ictimai siyasi tarixinin başlıca məsələləri. İqtisadiyyat və  din. Albaniyada xristianlığın yayılması, xristian abidələri  və onun tarixi əhəmiyyəti

a) Azərbaycan ərazisində erkən dövlət qurumlarının formalaşması və onların qonşu dövlətlərlə münasibətlərini təhlil edirlər. İlk mərkəzləşmiş dövlətin-Manna dövlətinin formalaşmasının və mövcudluğunun tarixi əhəmiyyətini izah edirlər.

b) Kimmer-İskit-Sak padşahlığının meydana gəlməsi, Manna ilə ittifaq və tariximizdə oynadıqları rolu şərh edirlər.

c)Atropatena dövləti, onun meydana gəldiyi tarixi şərait, sərhədləri, etnik tərkibi və Roma Parfiya münasibətlərində Atropatenanın mövqeyi haqqında bilikəri ifadə edirlər.

d)Antik Qafqaz Albaniyası, onun etnik tərkibi, dini məsələlər və siyasi tarixini  şərh etməyi bacarırlar.

e) Xalqa aid atributların formalaşmasında, alban əlifbasının yaranmasında xristian dininin rolunu izah etməyi bilirlər.

1.Azərbaycan tarixi.Bakı, 1994. səh 61-99

2.Əliyarlı S. Azərbaycan tarixi. Uzaq keçmişdən 1870-ci ilə qədər. Bakı, 2009

3.Qaşqay S. Manna dövləti, Bakı 1981..

4.Aliyev İ. İstoriya Midii, Bakı 1960.

5.Abdulla F. Atropatena, Bakı, 1992

6.Ömərov V. Azərbaycanda qədim Manna dövlətinin meydana gəlməsi, Bakı 1997.

II

4. Azərbaycan III-VII əsrlərdə (feodal münasibətlərinin yaranması və formalaşması). 

Azərbaycanda feodal münasibətlərinin yaranması və onun xüsusiyyətləri. Albaniya Arşakilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə. Azərbaycanda Sasani ağalığı və ona qarşı mübarizə.Məzdəkilər hərəkatı. Mehranilər sülaləsi, itirilmiş müstəqilliyin yenidən bərpası.  Alban hökmdarı Cavanşirin daxili və xarici siyasəti. Təsərrüfat həyatı və mədəniyyət. Azərbaycan xalqının və dilinin formalaşması.

a)III-V əsrlərdə feodal münasibətlərinin formalaşması, dastakert, xostak, patrik, azat, gezit,  xaraq və feodal münasibətlərlə bağlı digər anlayış və məhfumları ifadə edirlər.

b) III-VI əsrlərdə Albaniyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyəti, Alban hökmdarları-Cəsur Vaçaqan, Urnayr, Asuagen, III Vaçaqan haqqında məlumatları şərh edirlər.

c)Albaniyanın inzibati bölgüsü haqqında bilikləri ifadə edirlər.

d) Mehranilər sülaləsinin Albaniyada hakimiyyəti dövründə Albaniyanın Sasanilər, Ərəb xilafəti, Bizans və Xəzərlərlə münasibətləri haqqında məlumatların müqayisə edirlər.

1.Azərbaycan tarixi. I cild, Bakı, 1994. səh 61-86

2.Bünyadov Z. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, 1989

3.Əliyarlı S. Azərbaycan tarixi. Uzaq keçmişdən 1870-ci ilə qədər. Bakı, 2009

4.Məmmədova F. Azərbaycanın siyası tarixi və tarixi coğrafiyası, Bakı 1993.

5.Kalankatuklu M. Albaniya tarixi. Bakı, 1993.

6.Hacıyev T., Vəliyev K. Azərbaycan tarixi. Sənədlər və nəşrlər üzrə. Bakı, 1990, səh. 5-29

III

5. Azərbaycan ərəb xilafətinin tərkibində (VII-IX əsrlər).

İslam dininin və Ərəb dövlətinin yaranması. İşğal ərəfəsində Azərbaycanda siyasi-iqtisadi vəziyyət. Xilafətin işğallara başlaması, ərəblərin Azərbaycanı işğal etməsi. İnzibati darəetmə və köçürmə siyasəti. Azərbaycanda islamın yayılması və onun əhəmiyyəti.

Ərəb zülmünə qarşı mübarizə. Xürrəmilər hərəkatı Babək və azadlıq mübarizəsinin tarixi əhəmiyyəti. VII-IX əsrin I yarısında təsərrüfat, torpaq mülkiyyət formaları və vergi sistemi.

a)Azərbaycanda islamaqədərki dinlər və dini təlimlər haqqında bəhs etmək. İslam dininin yayılması səbəbləri və cəmiyyətin inkişafında rolunu ifadə edirlər..

b)ərəb xilafətinin işğalı nəticəsində yeni idarəçilik sisteminin və inzibati bölgünün formalaşması haqqında bilikləri şərh edirlər.

c) Torpaq və dəyişən vergi siyasəti ilə bağlı mülk, iqta, divan,  xərac, cizyə, zəkat, xüms və digər anlayışların və onlar arasındakı fərqləri izah etməyi bacarırlar.

d)Xilafətə qarşı azadlıq mübarizəsi, səbəbləri, gedişi və nəticələrinin öyrənilməsi. Ərəb işğallarının Azərbaycanın sosial iqtisadi və siyasi inkişafına təsirini izah edə bilirlər.    

1.Azərbaycan tarixi. Bakı, 1994. səh. 202-208

2.Bünyadov. Z.M. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə Bakı, 1989.

3.Əliyarlı S. Azərbaycan tarixi. Uzaq keçmişdən 1870-ci ilə qədər. Bakı, 2009

4.Vəlixanlı N. Ərəb xilafəti və Azərbaycan.Bakı, 1993

5.Bayramlı C. Babək və xürrəmilər, Bakı 2011

III

6. IX-XI əsrlər Azərbaycan feodal dövlətləri

Dövlətçiliyin bərpası üçün yaranmış şərait. Şirvanşahlar dövləti.

Azərbaycan Saci və Salarilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə. Azərbaycanın vahid şəkildə birləşdirilməsi. Azərbaycan Rəvvadi və Şəddadilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə.  Slavyanların Azərbaycana ilk qarətçi basqınları. IX-XI əsrlərdə sosial iqtisadi və təsərrüfat həyatı, ictimai münasibətlər, mədəniyyət. Müstəqil feodal dövlətlərinin Azərbaycan tarixində yeri və rolu.

a)Müstəqil feodal dövlətlərin meydana gəlməsinin səbəbləri və dövlətçilik tariximizdə rolunu ifadə edirlər.

b)Sacilər və Salarilər sülalələrinin bütün Azərbaycanı torpaqlarını bir siyasi mərkəzdə birləşdirməsi prosesinin izah edirlər.

c) Müxtəlif mənşəli sülalələrin tərəfindən yaradılmasına baxmayaraq bu dövlətlərin Azərbaycan ərazisində yaranmış Azərbaycan dövlətləri olduğunu izah etməyi bacarırlar. .

1.Azərbaycan tarixi. Bakı, 1994. səh. 273-288

2.Aşurbəyli Ş. Şirvanşahlar dövləti. Bakı,1987, səh. 5-211.

3.Şərifli M.X. IX əsrin II yarısı XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri,

Bakı 1978.

4.Vəlixanlı N. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas-səyyahları Azərbaycan haqqında, Bakı, 1974.

5.Hacıyeva X. Azərbaycan tarixi, Bakı 2016.

IV

7. Azərbaycan Eldənizlər (Atabəylər) sülaləsinin hakimiyyəti dövründə.

 Səlcuqların Azərbaycana yürüşü və Azərbaycan Səlcuq imperatorluğunun hakimiyyəti altında. Azərbaycan xalqının formalaşmasının başa çatması. Səlcuqlar imperiyasının tənəzzülü şəraitində Şirvanşahlar dövlətinin yüksəlişi.

Azərbaycan Atabəylər sülaləsinin hakimiyyəti  dövründə, Şəmsəddin Eldəniz.M.C.Pəhləvan və Qızıl Arslanın hakimiyyəti dövründə yüksəliş. Feodal çəkişmələri və süqut.

IX-XII əsr Azərbaycan intibah mədəniyyəti.   Kitabi Dədə Qorqud Azərbaycan xalqının mədəni tarixi abidəsi kimi.

a)Səlcuq yürüşü dövründə Azərbaycanda mövcud olmuş Şirvanşahlar, Rəvvadilər və Şəddadilər sülalələrinin səlcuqlarla münasibətlərini şərh edirlər.

b)Səlcuq İmperiyasının Qafqazın və Yaxın şərqin türk-müsəlman əhalisinin həyatında oynadığı rolu ifadə edirlər.

c) İntibah mədəniyyəti və onu doğuran səbəbləri təhlil edirlər.

d)Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin inkişaf mərhələlərinin-təşəkkül, yüksəliş və tənəzzül dövrləri və bu dövlətin tariximizdə tutduğu yeri haqqında bilikləri izah etməyi bacarırlar.

1.Azərbaycan tarixi, Bakı. 1994, səh. 289-321

2.Hacıyeva X. “Azərbaycan tarixi”, Bakı 2016.

1.      Bünyadov Z. Azərbaycan Atabəylər dövləti. Bakı 1985.

2.      “Kitabi Dədə Qorqud”, Bakı 1988.

3.      Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti, Bakı 1987, səh. 160-192

4.      Əkbər N. Səlcuq dövləti və Atabəylər tarixi, Bakı 2010.

IV

8. Azərbaycan XIII- XIV əsrlərdə.

XIII   əsrin    I    yarısında Azərbaycanda siyasi-iqtisadi vəziyyət. Monqolların Azərbaycana I və II yürüşləri. Təbriz, Gəncə və Dərbəndin qəhrəmancasına müdafiəsi.

Cəlaləddinin Azərbaycana yürüşü. Bəndər   üsyanı. Monqolların   Azərbaycana III yürüşü.  Hülaki dövlətinin yaranması və Azərbaycanın bu dövlətin mərkəzinə çevrilməsi, Qazan xanın islahatları və onun nəticələri. Hülaki hökmranlığının sonu.  Çobani və Cəlairilərin Azərbaycanda hakimiyyət uğrunda mübarizəsi.Əmir Teymur və Toxtamışın Azərbaycana yürüşləri. Hürüfilik.  I İbrahimin daxili və xarici siyasəti. XIII-XIV əsrin I yarısında elm və mədəniyyət.

a)Monqol yürüşləri ərəfəsində Azərbaycanda siyasi vəziyyəti təhlil edirlər.

b) Azərbaycan beşinci Monqol ulusunun mərkəzi kimi, Qızıl Orda ilə münasibətlər haqqında bilikləri şərh edirlər.

d) Qazan xanın baş vəziri Rəşidəddinin “ədalət yoxdursa, rəiyyət də yoxdur” konsepsiyası ilə həyata keçirilən islahatların mahiyyəti və nəticələri haqqında bilikləri ifadə edirlər.

e)Hülakilər dövlətinin tənəzzülü prosesində Azərbaycan uğrunda mübarizəni təhlil edirlər.

f) Şirvanşah taxtında yeni sülalə, I İbrahim Dərbəndinin taxta oturması və müstəqilliyi qorumaq uğrunda mübarizəsi haqqında məlumatları təhlil edirlər.

g)  Əmir Teymur və Toxtamış xanın Azərbaycana yürüşləri haqqında biliklri şərh edirlər.

1.      Azərbaycan tarixi. I cild. Bakı, 1994. səh 322-347

2.      Onullahi, XIII-XVIII əsrlərdə Təbriz şəhərinin tarixi, Bakı 1983.

3.      Piriyev V.Z. Azərbaycan Hülakülər dövlətinin tənəzzülü dövründə, Bakı, 1978.

4.      Əmirxanov Ə. Azərbaycanda monqol əsarəti, Bakı, 2008.

5.      Azərbaycan tarixi. Ali məktəblər üçün dərslik. Dos. M.Abdullayevin redaktorluğu ilə.B, 2016.

6.      Manafov R. Hürufilik və Nəsimi fəlsəfəsi, Bakı 2009.

V

9. Azərbaycan Baharlı və Bayandurlu sülalələrinin hakimiyyəti dövründə.

XIV əsrin sonlarında Azərbaycanın daxili siyasi vəziyyəti.    Baharlı (Qaraqoyunlu) sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi, Qara Yusif. Daxili və xarici siyasəti. Cahanşah. Dövlətin genişlənərək imperiyaya çevrilməsi. Muş döyüşü. Azərbaycanda Baharlı sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyulması. Azərbaycanda Bayandurlu (Ağqoyunlu) sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. Həsən padşahın daxili siyasəti, “Qanunnaməsi”. Xarici siyasətin başlıca istiqamətləri. Həsən padşahın varislərinin dövründə dövlətin daxili siyasi vəziyyəti. Əbhər sazişi ilə Bayandurlu sülaləsinin iki yerə parçalanması. XV əsrdə Azərbaycanda inzibati idarə sistemi, sosial iqtisadi həyat və mədəniyyət.    

a) Azərbaycanda Cəlari və Teymuri ağalığına son qoyulması, Qaraqoyunlu (Baharlı) dövlətinin yaranması haqqında bilikləri ifadə edirlər.

b)  Qaraqoyunlu Cahan şahın Osmanlı və Cığataylarla (Teymurilər) münasibətləri haqqında bilikləri müqayisə etməyi bacarırlar. .

c)  Bayandurlu sülaləsinin Azərbaycanda hakimiyyəti, Avropa ilə ilk diplomatik münasibətlərin qurulması, Osmanlı ilə münasibətlər, Həsən sultan və Sultan Əhmədin islahatları haqqında bilikləri izah edirlər. 

1.     Azərbaycan tarixi. I cild. Bakı, 1994. səh 348-401; 456-460.

2.     Mahmudov Y.M. Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətinin Avropa ölkələri ilə əlaqələri. Bakı, 1991.

3.     Sumer F Qaraqoyunlular. Ankara 1967 (Türkcə)

4.     Fərzəliyev S.F. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə, Bakı 1983

5.     İbrahimov C, Qaraqoyunlu dövləti, Bakı 1948.

6.     Nəcəbli T. Azərbaycan Ağqoyunlu və Qaraqoyunlu dövlətləri, Bakı 2008.              

V

10. Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması və fəaliyyəti (1501-1590)

Səfəvilərin Ərdəbil hakimliyi. Qızılbaşlıq  ideologiyası. Səfəvilər dövlətinin yaranması. şah  I İsmayıl və onun xarici siyasəti. Səfəvilər dövləti I Təhmasibin hakimiyyəti dövründə. XVI əsrin 30-50-ci illərində Səfəvi-Osmanlı müharibətləri, Amasiya müqaviləsi. Səfəvilərin Avropa dövlətləri ilə diplomatik münasibətləri.  I Təhmasibin ölümündən sonra hakimiyyət uğrunda mübarizə. Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin ikinci mərhələsi Şah  I Abbasın hakimiyyətə gəlməsi və  İstanbul sülhü.

a)Qızılbaşlıq ideologiyası, Səfəviyyə dini ordeninin siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizəsi haqqında bilikləri şərh edirlər.

b) Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması, I şah İsmayılın Osmanlı, Şeybanilər və Avropa dövlətləri ilə münasibətləri haqqında mövcud bilikləri təhlil edirlər.

c) I Şah Təhmasibin mərkəzləşdirmə siyasəti, daxili və xarici siyasətini müqayisə edirlər.

d) II şah İsmayılın qısa müddətli hakimiyyəti və onun dini islahat cəhdini izah etməyi bacarırlar.

1.       Azərbaycan tarixi. I cild Bakı, 1994, səh. 401-443.               

2.       İbrahimov C.M. Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti tarixinə dair, Bakı 1960.

3.       Əfəndiyev  O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı, 1993 səh 46-179.

4.       Məmmədov S.A. Azərbaycan XV-XVIII əsrin I yarısında

5.       Bayramlı Z, Şabiyev B. Azərbaycan Səfəvilər dövləti (XVI-XVII əsrlər) Bakı, 2017

6.       Hacıyeva X. “Azərbaycan tarixi”, Bakı 2016.

VI

11. Azərbaycan Səfəvi dövləti XVI əsrin sonu XVII əsrdə

XVİ əsrin sonunda Azərbaycan Səfəvi dövlətinin daxili siyisi və beynəlxalq vəziyyəti. Şah  I Abbasın islahatları və onun nəticələri.   Şah I Abbasın xarici siyasətinin başlıca istiqamətləri. İtirilmiş ərazilərin geri qaytarılması-1612-ci il II İstanbul (Sərab) və 1618-ci il Mərənd sülhü.  Cəlalilər hərəkatı. Koroğlu.  Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin yeni mərhələsi-1639-cu il Qəsri Şirin sülhü və onun tarixi əhəmiyyəti.  Azərbaycanın sosial-iqtisadi həyatı. İnzibati quruluş. Azərbaycan bəylərbəylikləri. Səfəviləri dövləti şah Səfi və Şah Süleymanın hakimiyyəti dövründə.  Səfəvilər dövlətinin Azərbaycan dövlətçilik tarixində rolu

e) Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyəti dövrünün xarakterik xüsusiyyətlərini təhlil edirlər.

ə) I Şah Abbasın dövlətin qüdrətini bərpa etmək məqsədilə inzibati idarə sistemi, ordu quruculuğu və sosial-iqtisadi sahələrdə keçirdiyi islahatlar haqqında bilikləri ifadə edirlər.

f)I Şah Abbasın xarici siyasətdə qarşısında duran 3 başlıca məqsədi-Xorasanın Şeybanilərdən, Hörmüzün portuqallardan geri alınması və Osmanlıların işğal edilmiş ərazilərimizdən çıxarılması haqqında bilikləri şərh edirlər.

1.Azərbaycan tarixi. I cild Bakı, 1994, səh. 401-443.               

2.Əfəndiyev  O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı, 1993 səh 46-179.

3.Məmmədov S.A. Azərbaycan XV-XVIII əsrin I yarısında

4.Bayramlı Z, Şabiyev B. Azərbaycan Səfəvilər dövləti (XVI-XVII əsrlər) Bakı, 2017

5.Hacıyeva X. “Azərbaycan tarixi”, Bakı 2016.

VI

12. Azərbaycan XVIII əsrin I yarısında

XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanın daxili və xarici vəziyyəti. Xəzərsahili vilayətlərin Rusiya tərəfindən işğal edilməsi. Peterburq müqaviləsi.Osmalı dövlətinin hərbi  

müdaxiləsi və Azərbaycanın qərb ərazilərinin tutulması. İstanbul müqaviləsi. Nadir xanın başçılığı altında itirilmiş ərazilərin qaytarılması uğrunda mübarizə. Rus işğalçılarının Azərbaycan ərazisindən qovulması-Rəşt və Gəncə müqavilələri. Nadir şah Əfşarın mərkəzləşmə siyasəti və xalq üsyanları.

a)Xəzərsahili vilayətlərin Rusiya tərəfindən zəbt edilməsini şərtləndirən amilləri təhlil edirlər.

b) Mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyanlar, Əfqanlar tərəfindən İsfahanın ələ keçirilməsi, Azərbaycanın beynəlxalq rəqabət meydanına çevrilməsi prosesini izah edirlər.

c)Azərbaycan ərazilərinin Rusiya və Osmanlı tərfindən işğalı və burada idarəçilik sistemini izah edirlər.

d) Şah II Təhmasib və Nadir xanın itirilmiş torpaqları geri qaytarmaq uğrunda mübarizəsi prosesini şərh edirlər.

e) Əfşar imperiyası və Nadir şahın həyata keçirdiyi islahatlar, onun dini islahatının əhəmiyyətindən bəhs etməyi bacarırlar.

1.      Azərbaycan tarixi. Bakı, 1994. səh. 500-521

2.      Əliyarlı S. Azərbaycan tarixi. Uzaq keçmişdən 1870-ci ilə qədər. Bakı, 2009

3.      Abbasova M.Ə. Borçalı torpaqlarının tarixi, Bakı 2016.

4.      Əliyev F.M. XVIII əsrin I yarısında Azərbaycanda ticarət, Bakı 1964.

5.      Quliyev Ə.N.Azərbaycan-Rusiya münasibətlər tarixindən (XV-XVII əsrlərdə), Bakı 1958.

6.      Məmmədov S.A. Azərbaycan XV-XVIII əsrin I yarısında, Bakı 1981.

VII

13. Azərbaycan xanlıqları (XVIII əsrin II yarıs-XIX əsrin əvvəlləri)

XVIII əsrin ortalarında və II yarısında Azərbaycanın daxili və beynəlxalq vəziyyəti.

Xanlıqların yaranmasının sosial-iqtisadi və siyasi şərtləri. Cənub xanlıqları.  Azərbaycanı birləşdirmək uğrunda Şəki, Urmiya, Quba və Qarabağ xanlıqlarının mübarizəsi.  Digər Şimal xanlıqları. Azərbaycan xanlıqlarının xarici siyasəti.  Qacarların mərkəzləşmə siyasəti və Ağa Məhəmməd şah  Qacarın Qafqaza yürüşləri. Xanlıqların inzibati idarə sistemi, sosial-iqtisadi və siyasi qurluşu. XVIII əsr Azərbaycan mədəniyyəti.

a) Xanlıqların yaranması şərtlərinin izahını verirlər..

b) Ayrı-ayrı xanlıqların birləşdirmə siyasəti həyata keçiməyə cəhd etməsi və buna mane olan amilləri şərh edirlər.

c)Xanlıqların inzibati idarə sistemini və siyasi quruluşunu mövcud biliklər əsasında təhlil edirlər.

d) Xanlıqların dövlətçilik tariximizdə yerini izah edirlər..

1.      Azərbaycan tarixi Bakı, 1994. səh. 522-557.

2.      Mustafazadə T. Azərbaycan xanlıqlarının qısa tarixi. Bakı, 2011

3.      Fərzəlibəyli Ş. Quba tarixi, Bakı 2000, səh. 36-128.

4.      Qarabağnamələr I cild, Bakı 1889, səh. 29-183.

5.      Əliyev F., Həsənov U. İrəvan xanlığı, Bakı 2007, səh. 27-140.

6.      Kazımbəyli İ. F. Azərbaycanın İrəvan bölgısi XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində. Bakı,

VII

14. Azərbaycan torpaqlarının Çar Rusiyası və Qacar imperiyası arasında bölüşdürülməsi.  (1801-1828-ci illər).

XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın daxili və xarici siyasi vəziyyəti.

Georgiyevsk müqaviləsi (1801-ci il), işğalın başlanması. Car Balakən torpaqlarının işğalı Cavad xanın Rusiya işğalçılarına qarşı mübarizəsi. Gəncə xanlğının işğalı. Azərbaycan I Rusiya-Qacar (1804-1813,  Rusiya-Osmanlı (1806-1812)  müharibələri dövründə. Kürəkçay müqaviləsi və onun tarixi əhəmiyyəti.  Dərbənd, Quba və Bakın xanlqılarının işğalı. Gülüstan müqaviləsi (1813). Azərbaycan II Rus-Qacar (1826-1828) və Rusiya Osmanlı (1828-1829) müharibələri dövründə.İrəvan xanlğının çar işğalçılarına qarşı şiddətli mübarizəsi. Azərbaycanın şimal torpaqlarının Rusiya tərəfindən işğalının başa çatması. Türkmənçay  müqaviləsi. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi.

Azərbaycanın iki hissəyə parçalanmasının sosial-iqtisadi və siyasi nəticələri

a)Azərbaycan xanlıqlarının Rusiya tərəfindən işğalının başlanması, Azərbaycanın Qacar imperiyası və Rusiya arasında savaş meydanına çevrilməsinin səbəb və nəticələrini mövcud materiallar əsasında şərhini verirlər

c)Kürəkçay müqaviləsi və onun hazırkı dövrdə tarixi-siyasi əhəmiyyətini izah edirlər.

d)Türkmənçay müqaviləsinin xalqımız üçün acı nəticələrini şərh edirlər.

1.      Azərbaycan tarixi. I cild, Bakı, 1994. səh. 557-568, 569-579.

2.       Şükürov K. Türkmənçay-1828, Tarixi xronika. B, 2006

3.       Mahmudov Y, Şükürov K.  "Qarabağ: real tarix, faktlar və sənədlər" Bakı, 2005

4.       Əliyarlə S. Azərbaycan tarixi (uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər). BDU, B., 1996

5.       İrəvan xanlığı: Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. Bakı,2010.

6.       Kazımbəyli İ. Azərbaycanın İrəvan bölgəsi: Sosial iqtisadi və siyasi tarix (XIX-XX əsrin əvvəlləri). Bakı, 2017.

VIII

15.   Çarizmin Şimali Azərbaycan müstəmləkə siyasəti. (XIX əsrdən-XX əsrin əvvəllərinə qədər).

İşğaldan sonar inzibati idarəçilik sistemi və komendant idarə üsulunun yaradılması. Çarizmin köçürmə siyasəti. Qərbi Azərbaycanda erməni vilayətinin təşkili.

Müstəmləkəçilik əleyhinə üsyanlar (1830-cu illər). İnzibati idarə islahatları. 1846-cı il inzibati-məhkəmə islahatı. Kəndli islahatları və onun xüsusiyyətləri. Azərbaycanda 60-70-ci illərin burjua islahatları (kəndli, şəhər, məhkəmə). Azərbaycanda kapitalist münasibətlərinin inkişafı. Bakı neft sənayesinin təşəkkülü. Azərbaycanda millətin və milli burjuaziyanın təşəkkülü.

Cənubi Azərbaycan Türkmənçay müqaviləsindən  sonraki  dövrdə. Babilər hərəkatı. Daxili vəziyyət.Aqrar münasibətlər. Xarici kapitalın Qacar dövlətini yarımmüstəmləkəyə çevirməsi.

XIX əsr Azərbaycan mədəniyyəti

a) Qarabağ, İrəvan və Naxçıvan xanlıqarı ərazisinə ermənilərin köçürülməsi prosesi, “Erməni vilayəti”nin yaradılmasının nəticələri və onun müasir tariximizə təsirini ifadə edirlər.

b) Komendant idarə üsulu Azərbaycan dövlətçilik ənənələrinə qəsd olduğunun öyrənilməsi. Azərbaycanda müstəmləkə sisteminin bərqərar olmasının izah edirlər.

c) Çarizmin inzibati-məhkəmə və kəndli islahatlarının xarakterik xüsusiyyətlərini ifadə edirlər.

d) Azərbaycanda keçirilmiş məhkəmə, aqrar və şəhər islahatının məhdud olması və müstəmləkə xarakteri daşıması haqqında materialı şərh edirlər.

e)Kapitalist münasibətlərinin inkişafı və neft sənayesinin təşəkkülü fonunda milli burjuaziyanın və millətin formalaşmasını təhlil edirlər.

f)  Qacar İmperiyasının tərkibində Cənubi Azərbaycanda baş verən sosial-iqtisadi prosesləri təhlil etməyi bacarırlar.  

i) Cənubi Azərbaycanda baş verən milli azadlıq hərəkatlarının şərtləri və nəticələrini izah edirlər..

1.      Azərbaycan tarixi. I cild Bakı, 1994,

2.       Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, IV cild, B, 2007

3.       Azərbaycan tarixi. Ali məktəblər üçün dərslik. Dos. M.Abdullayevin redaktorluğu ilə.B, 2016.

4.       Cənubi Azərbaycan tarixi oçerki  (1828-1917).B, 1985

5.       Sumbatzadə Ə.S. 1837-ci il Quba  üsyanı. B., 1961.

6. İsmayılov M, İbrahimov M. Azərbaycan neft sənayesinin inqilabaqədərki tariixi B, 1991

7. Vəliyev T. XIX-XX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanda kapitalist münasibətlərinin inkişafı

8. Kərimov N. Çar Rusiyasının Şimali Azərbaycanda neft siyasəti., B, 2020

VIII

Kollekvium

VIII

16.  Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. İnqilabi və milli demokratik hərəkat.

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda sosial-iqtisadi və   siyasi vəziyyət. İnqilabi və milli demokratik hərəkatın başlanması və inkişafı.

Siyasi partiyaların və təşkilatların yaranması. 1905-1907-cı illərdə ermənilərin törətdikləri qırğınlar. Azərbaycan millət vəkilləri   Rusiyanın dövlət dumalarında.Ümumrusiya müsəlmanlarının qurultayları.Milli hərəkatın güclənməsi. “Müsavat” partiyasının yaranması    və onun tarixi xidmətləri. XX əsrin əvvəllərində  mədəniyyət.

a)Azərbaycan Milli istiqlal hərəkatının mərhələləri, inqilabi və milli demokratik hərəkatın başlanmasının şərtləri haqqında bilikləri ifadə edirlər.

b)Milli hərəkatda təşkilatlanma, Qeyrət, Difai, Müdafiə, Müsavat partiyalarının meydana gəlməsi və tariximizdə oynadığı rolu şərh edirlər.

c) Rusiya dövlət dumalarında azərbaycanlı vəkillərin qaldırdığı məsələlər haqqında materialları izah edirlər.

1.Seyidzadə S. Azərbaycanlı deputatlar Rusiyanın Dövlət dumalarında, 1991.

2.XX əsr Azərbaycan tarixi (ali məktəblər üçün dərslik). Bakı, 2004.

3.Azərbaycan tarixi. Ali məktəblər üçün dərslik. Dos. M.Abdullayevin redaktorluğu ilə.B, 2016.

4.Yaqublu N. Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsi və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. B,2001

5.Seyidzadə. D. Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində: müstəqilliyə aparan yollar. B, 1998

IX

17. Azərbaycan I dünya müharibəsi  illərində

I dünya müharibəsi ərəfəsində Azərbaycanda sosial-iqtisadi və   siyasi vəziyyət.

(Azərbaycanda 1912-1913-cü illərin yeni aqrar qanunları) Azərbaycan I Dünya müharibəsində iştirak edən böyük dövlətlərin hərbi və iqtisadi planlarında.

I dünya müharibəsində azərbaycanlıların iştirakı. Rusiyadakı fevral burjua inqilabından sonra Azərbaycanda siyasi vəziyyət.

Milli hərəkatın güclənməsi. Qafqaz və ÜmumRusiya müsəlmanlarının qurultayları.  Oktyabr silahlı çevirlişi və Bakıda Sovet hakimiyyətinin yaradılması. 1918-ci il mart soyqırımı. BXKS və onun antiazərbaycan siyasəti. Sentrokaspi diktaturasının   yaradılması və ingilislərin  müdaxiləsi.

a)I Dünya müharibəsi ərəfəsində və illərində Azərbaycanda sosial-iqtisadi vəziyyət və azərbaycanlıların müharibədə iştirakı haqqında məlumatları şərh etməyi bacarırlar..

b)Fevral burjua inqilabından sonra siyasi partiya və təşkilatların açıq fəaliyyətə keçməsi, onların istiqamət və qarşıya qoyduqları məqsədlər haqqında bilikləri bilirlər

c) Qafqaz və Rusiya müsəlmanları qurultayları, həmin qurultaylarda müzakirə edilən məsələlər və qəbul edilən qərarlar haqqında müzakirələr aprmağı bacarırlar

d) Oktyabr çevrilişindən sonra Bakıda bolşevik daşnak diktatuasının quruması və azərbaycanlılara qarşı törədilmiş soyqırımlar haqqında bilikləri şərh edirlər.

1.       XX əsr Azərbaycan tarixi / prof.Y.B.Yusifov və prof.T.T.Vəliyevin ümumi redaktəsilə. II cild. Bakı, 2004.

2.      Nəzirli Ş. Azərbaycan generalları.. B, 1991.

3.      Balayev A. Fevral inqilabı və milli ucqarlar. Azərbaycanda mart hadisələri 1918-ci il. B, 2008

4.      Məmmədzadə M. B. Milli Azərbaycan hərəkatı  . Б., 1992.

5.      İsmayılov M. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda kənd təsərrüfatı, 1960.

6.       Boran Əziz. Cümhuriyyətə gedən yol. Bakı 2020

IX

18. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması. Onun ilk tədbirləri və Gəncə dövrü.

Müstəqillik ərəfəsində Cənubi Qafqazda və Azərbaycanda siyasi vəziyyət. Xüsusi Cənubi Qafqaz Komitəsi, Cənubi Qafqaz Komissarlığı və Cənubi Qafqaz Seyminin fəaliyyəti. İctimai Təşkilatların İcraiyyə Komitəsi. Daşnak və bolşevik qüvvələrinin Bakıda hakimiyyəti ələ keçirməsi. Azərbaycan xalqına qarşı soyqırım. 28 may 1918-ci il “İstiqlal Bəyannaməsi”nin qəbul edilməsi. Milli hökumətin Gəncəyə   köçürülməsi. Qafqaz İslam ordusunun köməyi ilə Bakının azad edilməsi.

a)      AXC-nin yaranması ərəfəsində  Cənubi Qafqazda ictimai-siyasi şəraitin təhlil edirlər.

b)      AXC-nin yaranmasının  tarixi əhəmiyyətini müəyyən etmək

c)      İrəvanın güzəştə gedilməsi və onu doğuran səbəblərini təhlil edirlər.

d)      Batum müqaviləsi, Qafqaz İslam Ordusunun gəlişi və Bakının azad edilməsini tarixi əhəmiyyətini şərh edirlər.

1.XX əsr Azərbaycan tarixi. II cild Bakı, 2009, səh. 177-222.

2.Rəsulzadə M.Ə.Azərbaycan Cümhuriyyəti, Bakı 1990, səh. 36-43.

3.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920), Bakı 1998

4.Nəsibzadə N. Azərbaycan Demokratik Respublikası.

5.Kazımbəyli İ. Azərbaycanın İrəvan bölgəsi: Sosial iqtisadi və siyasi tarix (XIX-XX əsrin əvvəlləri). Bakı, 2017

6.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-100, Bakı 2018.

X

19. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili siyasəti.

Dövlət quruculuğu ilə əlaqədar qərarların qəbul edilməsi. Azərbaycan parlamentinin təşkili və onun fəaliyyəti. Təhsil, elm və mədəniyyəti inkişaf etdirmək sahəsində AXC-nin tədbirləri. AXC-nin iqtisadi fəaliyyəti. Ordu quruculuğu. Ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin olunması

a)      AXC-nin daxili siyasətini-iqtisadi, mədəni, hərbi və digər sahələrdə əsas istiqamət və nəticələrini  izah edirlər..

b)      Parlamentin yaradılması və fəaliyyətini izah edirlər.

1.XX əsr Azərbaycan tarixi. II cild Bakı, 2009, səh. 177-222.

2.Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan Cümhuriyyəti, Bakı 1990, səh. 36-43.

3.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920), Bakı 1998

4.Nəsibzadə N. Azərbaycan Demokratik Respublikası.

5.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-100, Bakı 2018.

X

20. Azərbaycan Xalq       Cümhuriyyətinin xarici siyasəti və süqutu.

 AXC-nin xarici siyasətinin 3 istiqaməti -1.Türkiyə, 2.Avropa, 3. Dünya. AXC-nin nümayəndə heyəti  Paris sülh  konfransında. AXC-nin de-fakto tanınması. AXC-nin qonşu dövlətlərlə münasibətləri. XI Qırmızı Ordunun Azərbaycana müdaxiləsi. Sovet Rusiyası tərəfindən Azərbaycanın işğalı və AXC-nin süqutu. 1918-1920-ci illərdə azərbaycanlıların Ermənistandan I kütləvi deportasiyasıAXC-nin görkəmli ictimai-siyasi xadimləri (M.Ə.Rəsulzadə, F.Xoyski, Ə.Topçubaşov və s.) AXC-nin dövlətçilik tariximizdə yeri və rolu

a)AXC-nin xarici siyasətinin oriyentasiyalar üzrə şərh edirlər.

b)Qonşu dövlətlərlə münasibətlər və əsasən də Azərbaycanın de-fakto tanınması məsələlərinin təhlil edirlər

c)AXC-nin süqutunu doğuran səbəbləri müqayisə edirlər.

d) Paris sülh konfransında AXC nümayəndə heyətinin iştirakı və müstəqilliyin de-fakto tanınmasını izah edirlər.

1. XX əsr Azərbaycan tarixi. II cild Bakı, 2009, səh. 177-222.

2. Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan Cümhuriyyəti, Bakı 1990, səh. 36-43.

3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920), Bakı 1998, səh. 7, 11-13, 57-63, 22-26.

 4. Qafarov V.V. Türkiyə-Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917-1922). Bakı, Azərnəşr, 2011.

5. Nəsibli N. Azərbaycan Demokratik Respublikasının xarici siyasəti. Qanun nəşriyyatı 2011.

6. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-100, Bakı 2018

XI

21. Cənubi Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində (1900-1920-ci illər)

XX əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycanda sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət. Ölkənin yarımmüstəmləkə vəziyyətinə düşməsi. Qacarlar dövlətində inqilabi milli demokratik hərakatın başlanması.1905-1911-ci illərdə Məşrutə inqilabının siyasi zəmini. Məşrutə (konstitusiya) hərəkatı.  Səttərxan və Bağırxan. İnqilabın boğulması. Cənubi Azərbaycan I dünya müharibəsi illərində. Milli-azadlıq hərəkatının güclənməsi. Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə 1920-ci il Təbriz üsyanı. Milli hökumətin təşkili və fəaliyyəti. Hərəkatın məğlubiyyəti və bunun səbəbləri

a) XX əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycanda yaranmış gərgin sosial-iqtisadi və siyasi durumun səbəblərini şərh edirlər.

b)                  Məşrutə və Xiyabani hərəkatlarının məqsədlərini, gedişi və məğlubiyyəti ilə yanaşı nəticələri təhlil edirlər..

c) Hərəkatların məğlubolma səbəblərinin müqayisəli təhlilini verirlər.

1. Tohidi S. Kommunternin Şərq siyasəti və İran  B, 2001    

2. Həsənov N. İranın Yeni tarixi (1870-1918-ci illər), Bakı 1970, səh. 49-78.

3.Həbibov Ə. Cənubi Azərbaycanda azadlıq hərəkatı. Bakı 1988;

4.Cənubi Azərbaycan tarixinin oçerki (1828-1917), Bakı 1985.

5.İbrahimov T.A. İranda Siyasi cəmiyyətlər və təşkilatın yaranması və onların fəaliyyəti (1858-1906-ci illər), Bakı 1967.

6.Tağıyeva Ş. 1920-ci il Təbriz üsyanı. Bakı 1990, səh. 3-53

XI

22.  Azərbaycan  SSR XX əsrin 20-30-cu     illərində.

Aprel işğalı və Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması. Azərbaycanda sovet dövlət aparatının təşkili.

Sovet hakimiyyətinə qarşı   müqavimət hərəkatı (Gəncə,Qarabağ, Zaqatala və digər  üsyanlar). ZSFSR-in və SSRİ-nin yaranması. Azərbaycanın formal müstəqilliyinə son qoyulması. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsdlər, Qərbi Zəngəzurun zorakılıqla Ermənistan SSR-yə verilməsi. DQMV-nin yaradılması(1923, 07 iyul)  və onun Azərbaycan  üçün faciəli   nəticələri. Naxçıvanın statusu ilə bağlı Moskva və Qars müqavilələri. Naxçıvan MSSR-nin təşkili (1924, 09 fevral). “Hərbi kommunizm” siyasəti. YİS, Sosialistcəsinə sənayeləşmə və kollektivləşmə və onun ağır nəticələri. “Mədəni inqilab” və onun əsl mahiyyəti. Əlifba islahatları. Totalitar siyasi rejimin güclənməsi. Azərbaycanda siyasi repressiyalar.

a)Azərbaycanda sovet hakimiyyəti quruculuğunun mahiyyətini şərh edirlər..

b) Ərazi itkilərimiz , DQMV-nin yaradılması və onun faciəli nəticələrinin təhlil ediilib müasir günümüzdəki şəraitlə müqayisələr aparırlar. .

c)Naxçıvanın statusunun müəyyənləşdirilməsi prosesini və bunun əhəmiyyətini izah edirlər..

d) Sənayeləşmə və kollektivləşmənin Azərbaycanın maraqları nəzərə alınmadan həyata keçirildiyini  şərh edirlər..

1.       XX əsr Azərbaycan tarixi II cild, Bakı 2009, səh. 249-295.

2.       Bünyadov Z. Azərbaycan kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi tarixindən (1930-1934), Bakı 1957.

3.       İbişov F. Azərbaycan kəndində sosial-siyais proseslər (1920-1930), Bakı 1996.

4.       Məmmədov E. Elliklə kollektivləşmə illərində Azərbaycan kəndində sinfi mübarizə, Bakı 1994

5.       Bayramova R. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili siyasi çəkişmələr (1920-1925-ci illər)

6.       Qafarov V.V. Türkiyə-Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917-1922). Bakı, Azərnəşr, 2011

XII

23.  Azərbaycan II dünya müharibəsi illərində.

II dünya müharibəsinin başlanması.

Azərbaycan böyük dövlətlərinin planlarında.

Ümumi səfərbərlik.Milli diviziyaların cəsarətli döyüş yolu.Arxa cəbhədə əmək qəhrəmanlığı.Azərbaycan sərvətlərinin qələbənin təmin edilməsində rolu. Azərbaycan mühacirəti müharibə illərində. Azərbaycan milli legionu. Azərbaycanlıların partizan dəstələrində və Avropa antifaşist hərəkatında iştirakı.Azərbaycan xalqının II dünya müharibəsindəki qələbədə tarixi rolu.

a) Müharibə edən dövlətlərin planlarında Azərbaycanın yerini ifadə edirlər.. b)Azərbaycanın həm canlı qüvvə, həm də maddi resursları ilə qələbənin əldə olunmasındakı tarixi rolunu faktlarla şərh edirlər..

Azərbaycan mədəniyyətinin cəbhə üçün fəliyyətini izah edirlər.

1.      XX əsrin Azərbaycan tarixi II cild, Bakı 2009, səh. 338-345.

2.      Siyasi tarix II hissə, Bakı 1998, səh. 34-47, 55-57.

3.      Mədədov Q. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində (1941-1945), Bakı 1965.

4.      Azərbaycanın Sovet ittifaqı Qəhrəmanları, Bakı 1963.

5.      Alicanov M.S. Azərbaycan döyüşçülərinin partizan hərəkatında iştirakı, Bakı 1975.

XII

24. Müharibədən sonra Azərbaycan SSR-nin sosial-iqtisadi və siyasi inkişafı, Azərbaycanın inkişafında dönüş mərhələsi (1945-1982)

Müharibədən sonra sosial-iqtisadi inkişafın başlıca məsələləri. Dağılmış xalq təsərrüfatının bərpası və inkişafı. Yeni sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinin meydana gəlməsi. Xəzərdə neft yataqlarının kəşfi.

1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların II kütləvi deportasiyası 50-60-cı illərdə ictimai-siyasi həyat. Heydər Əliyevin Azərbaycan rəhbəri seçilməsi və Azərbaycanın sosial iqtisadi həyatında dönüşün başlaması. 70-80-ci illərdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı

a) Müharibədən sonrakı bərpa-quruculuq işlərinin mənimsənilməsi. II kütləvi deportasiyanın səbəb və nəticələrini təhlil etməyi bacarırlar..

b)50-ci illərin II yarısında Azərbaycanda gedən milliləşmənin mahiyyətini, Milli oyanışa doğru addımları,. 60-cı illərdə yenidən sərt inzibati rejimin bərpası və onun nəticələrini izah edirlər. .

c) Şəxsiyyətə pərəstiş və onun ağır nəticələrini təhlil edirlər.

d) Sosial iqtisadi həyatda baş vermiş əsaslı dönüşün istiqamətlərini müəyyən edirlər.

1.   XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009, səh. 373-399.

2.   Siyasi tarix, II hissə, Dərs vəsaiti, 1998, səh. 150-157.

3.   Paşayev A. Köçürülmə, 1948-1953, “Vətən səsi”, 1991, № 9.

4.   Məmmədov İ. Ermənistan azərbaycanlıları və onların acı taleyi, Bakı 1992.

5.   Qasımlı M. Heydər Əliyev-istiqlala gedən yol 1969-1987-ci illər.

6.   Həsənli C. Azərbaycanda milli məsələ: siyasi rəhbərlik və ziyalılar (1954-1959), Bakı, 2008 

XIII

25. Cənubi Azərbaycan II dünya müharibəsi və ondan sonrakı dövrdə. (1939-2021)

İran II Dünya müharibəsi illərində. 1941-1946-ci illərdə milli azadlıq hərəkatı və onun mərhələləri. 21 Azər hərakatı S.C. Pişəvəri

Milli hökumətin yaradılması və fəaliyyəti.

Azadlıq hərəkatının yatırılması.

Cənubi Azərbaycan Ağ İnqilab dövründə.

1978-1979-cu illər inqilabı ərəfəsində Cənubi Azərbaycanda sosial-siyasi vəziyyət. Cənubi Azərbaycanda ilk çıxışlar. Təbrizdə 29 Bəhmən üsyanı. Şah rejiminin devrilməsi. İran İslam Respublikasının elan edilməsi.

Cənubi Azərbaycanda inqilabdan sonra sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət.Ədəbiyyat və incəsənət

a)II Dünya müharibəsində İranın vəziyyəti və Pişəvəri hərakatını doğuran səbəbləri, . Milli hökumətin fəaliyyəti və məğlub olma səbəblərini  müəyyən etməyi bacarırlar..

b)İranda İslam inqilabına gedən tarixi şəraiti təhlil edərək onun mahiyyətini açmağı, İslam inqilabından sonra İranda və Cənubi Azərbaycanda baş verən prosesləri təhlil etməyi bacarırlar.

1.      XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009, səh. 233-238, 338-345

2.      Hacıyev H. İstiqlalın əzablı yolu, Bakı 1991, səh. 3-27

3.      Cənubi Azərbaycan tarixi məsələləri, Bakı 1989, səh. 3-65

4.      Həsənli C. Güney Azərbaycan: Tehran-Bakı-Moskva arasında (1939-1945). B. 1998

XIII

26.   Müstəqillik ərəfəsində(1980-ci illərin ikinci yarısı)  Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatı və dövlət müstəqilliyinin bərpa olunması

“Yenidənqurma” siyasəti və  İmperiyanı iflasdan qurtarmaq cəhdləri.

Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsi.  Milli hərəkatı boğmaq cəhdləri. 20 Yanvar faciəsi.  Oktyabrın 18-də “Azərbaycan Respublikasının dövlət  müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya aktının qəbul edilməsi. SSRİ-nin dağılması. Dövlət müstəqilliyinin dünya  birliyi və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanınması. Müstəqilliyin ilk illərində daxili   siyasi vəziyyət və hakimiyyət  uğrunda mübarizə. Xalq cəbhəsinin hakimiyyətə gəlməsi.

a)1980-ci illərin sonuna doğru SSRİ-nin çöküşünü doğuran səbəbləri izah edirlər..

b)Azərbaycanda müstəqillik uğrunda mübarizə və onu boğmaq üçün atılan addımları təhlil edirlər..

c) Başlamış olan milli azadlıq hərəkatının xalqımızın məruz qaldığı hərbi təcavüzün qanunauyğun nəticəsi olduğunun izah edirlər.

d)Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpası və bunun tarixi əhəmiyyətini şərh edirlər..

e)Müstəqilliyin ilk illərində qarşılaşdığımız problemləri anlatmağı, daxildə separatçılıq. Xaricdən isə Ermənistanın təcavüzü və müstəqilliyimizin təhdidi və bu ağır şəraitdən çıxmaq üçün H.Əliyevin  fəaliyyətini qiymətləndirməyi bacarırlar

1.      Sultanov O. 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda siyasi mübarizə, Bakı 1993, səh. 3-115.

2.      Azərbaycan müstəqillik dövründə-25, Bakı 2016.

3.      XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009.

4.      Vəlizadə İ. Qanlı Yanvar, Bakı 1992.

5.      Qaffarov T. Azərbaycan ən yeni  tarixi (XX əsrin sonları- XXI əsrin əvvəlləri). B., 2006.

6. Səfərov. P. 90-cı illərdə Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti və xarici siyasəti. B, 1999

XIV

27.  Ermənistanın işğalçılq siyasəti. Ermənistan tərəfindən Azərbaycan ərazilərinin işğalı.

Qondarma Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi kökləri. Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin kəskinləşməsi. Azərbaycanlıların ermənistandan III deportasiyası. Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü. Xocalı soyqırımı. Şuşa, Laçın və Kəlbəcərin işğalı. Ermənistanın hərbi müdaxiləsinin güclənməsi. Azərbaycanın daha 5 rayonunun Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi.BMT-nin Dağlıq Qarabağla bağlı qəbul etdiyi qətnamələr. Düşmən hücumunun qarşısının alınması. Atəşkəs.

a)Ermənistanın Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddialarının mahiyyətini izah edirlər.

b) Xocalı soyqırımının əsrin faciəsi (soyqırım) kimi qiymətləndirirlər.

c) Şuşa və Laçının işğalı və bunun doğurduğu hərbi siyasi böhranı, Ermənistan tərəfindən həyata keçirilən işğalla bağlı BMT tərəfindən qəbul edilən qətnamələri, onun hüquqi və siyasi əhəmiyyətini şərh etməyi bacarırlar.

1.XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009, səh. 460-466.

2.Əliyev H. Müstəqillik yolu. Bakı, 1997.

3.Əliyev İ. Dağlıq Qarabağ: tarixi faktlar, hadisələr, Bakı 1989.

4.Abdullayev Ə. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzkarlıq siyasəti tarixindən, Bakı 1995.

5.Boran Əziz. Xocalı soyqırımı: səbəbləri, həyata keçirilmə üsulları və nəticələri. Bakı, 2008

6.Mahmudov Y, Şükürov K. Qarabağ real tarix, faktlar, sənədlər. B, 2005

XIV

28. Müstəqil Azərbaycan Dövlətçiliyinin inkişafında Heydər Əliyev dövrü.

Heydər Əliyevin Azərbaycana dönüşü və Naxçıvanda ictimai-siyasi fəaliyyəti.  Yeni Azərbaycan Partiyasının yaranması və fəaliyyəti. Qurtuluş hərəkatı. Gəncə və Lənkəran hadisələri. Heydər Əliyevin Respublika prezidenti seçilməsi. Ordu    quruculuğu. Horadiz əməliyyatı. Aqrar və torpaq islahatları. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi ilə ona dəyişikliklərin edilməsi (24 avqust 2002-ci il, 18 mart 2009-cu il). H.Əliyevin ikinci dəfə prezident seçilməsi.  H.Əliyevin xarici siyasət strategiyası. Qonşu dövlətlərlə münasibətlər. Daqlığ Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində fəaliyyət. Azərbaycan Respublikasının dünya birliyi ölkələri ilə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələri. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq (MDB, ATƏT, Avropa Şurası, GUAM və   s.). Türkdilli və islam dövlətləri ilə münasibtlər.bAzərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsi. (Əsrin müqaviləsi “Böyük İpək Yolu”, Bakı-Tbilisi-Ceyhan).

a)Ulu Öndərin böyük siyasətə qayıdışı ilə Azərbaycan xalqı qarşısında xilaskarlıq rolunun izah edirlər.

b)Müstəqilliyimizin qorunması sahəsində görülən tədbirləri şərh edirlər..

c)Əsrin müqaviləsi, onun sosial-iqtisadi və siyasi əhəmiyyətini ifadə edirlər.

d) Heydər Əliyevin Beynəlxalq təşkilatlarda Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qətiyyətli mövqeyini, Heydər Əliyevin dövlət quruculuğu sahəsində atdığı addımları təhlil etməyi bacarırlar. 

1.    XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009, səh. 489-525.

2.    Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-IV cildlər, Bakı 1997.

3.    Qayıdış, 1990-1993, Bakı 1996.

4.    Xankişiyev Ə. Prezident Heydər Əliyev və onun siyasət məktəbi, Bakı, 1995.

5.    Azərbaycan müstəqillik dövründə-25, Bakı 2016.

6. Həsənov Ə. Azərbaycanın xarici siyasəti, Avropa dövlətləri və ABŞ, Bakı 1998.

7. Qasımlı Musa. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti: 1991-2003: 3 hissədə. I və II hissə, B. 2015

XV

29.   Müstəqil Azərbaycan Respublikasının inkişafında yeni dirçəliş mərhələsi (2003-2023).

2003-cü il oktyabrın 15-də   İ.Əliyevin prezident seçilməsi və  Heydər Əliyevin siyasətinin uğurla davam etdirilməsi. Dövlət başçısının regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair 24 noyabr 2003-cü il və 11 fevral    2004-cü il tarixli fərmanları və bu sahədə görülən işlər. Beynəlxalq təhsil sisteminə inteqrasiya. Dünya Azərbaycanlılarının I, II və III və IV qurultayları. İlham Əliyevin uğurlu xarici siyasəti və dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən dəstəklənməsi. Enerji siyasəti, BTC, BTƏ, TANAP və TAP ixrac neft qaz kəmərləri. Azərbaycanın logistika mərkəzinə çevrilməsi. Azərbaycanın kosmos qrupuna

daxil olması.

a) İ.Əliyevin prezident seçilməsi ilə H.Əliyev siyasi xəttinin uğurla davam etdirilməsini izah edirlər..

b)Respublikanın sosial-iqtisadi inkişafında yeni mərhələnin başlanmasını, Azərbaycanın logistika mərkəzinə və Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm təhcizatçıya çevrildiyini ifadə edirlər.

1.      XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı 2009, səh. 525-542.

2.      Əliyev İ. Böyük siyasətdə reallıqlar və perspektivlər. I-III cildlər, Bakı 1999-2002.

3.      Ilham Əliyev bu günün və gələcəyin uğurlu faktorudur, Bakı 2002.

4.      Əliyev İ. Inkişaf məqsədimizdir. I cild, bakı 2008.

5.      Azərbaycan müstəqillik dövründə-25, Bakı 2016.

6.      Qasımlı Musa. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti: 1991-2003: 3 hissədə. I və II hissə, B. 2015

30.  Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi. Vətən müharibəsi.

Azərbaycanda ordu quruculu. Müdafiə Sənayesi Nazirliyi. Aprel döyüşləri (2016-cı il) Ermənistanın yeni təcavüzkar siyasəti. Tovuz döyüşləri. Vətən müharibəsinin başlanması. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəbərliyi ilə “Dəmir yumruq” əməliyyatı. Düşmənini məhv edilməsi. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi. Azərbaycan post müharibə dövründə. Şuşa bəyannaməsi.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə abadlıq quruculuq işlərinin aparılması. Məcburi köçkünlərin öz doğma torpaqlarına geri qaytarılması prosesi.

a)Azərbaycanda Ordunun daha da təkmilləşdirilməsi. Milli Müdafiə sənayesi Nazirliyinin yaradılmasını izah edirlər.

 b) Aprel döyüşlərində (2016-cı il) düşmənin həmləsini əks-həmlə ilə darmadağın edilməsi ilə mövqe və psixoloji üstünlük əldə edilməsini şərh edirlər.

c) Vətən Müharibəsinin başlaması. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin  rəhbərliyi ilə “Dəmir Yumruq” əməliyyatının izahını verməyi bacarırlar.  

d) Şuşanın azad edilməsindən sonra Ermənistanın kapitulyasiyası və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsini izah edirlər. 

1.   Cəfərli T. 44 gün Zəfər salnaməsi. Bakı 2022.

2.   Аббасова М. История Азербайджана  (с древнейших времен до начала ХХI века). Баку, 2021

3.Azərbaycan tarixi. M.Qasımlının redaktorluğu ilə. B.2021