Sanskrit mənşəcə “lətif danışıq” (cilalanmış, düzənlənmiş) mənasını verir.  Hind-Avropa dil ailəsinin, Ari dilləri qrupunun Hind qoluna mənsub qədim dildir. Bu dil Azərbaycan Dillər Universitetində də universitetin rektoru, akademik Kamal Abdullanın təşəbbüsü ilə macarıstanlı professor Anna Piko tərəfindən tədris olunur. Mən də onun dərsində iştirak etmək imkanı tapdım. Anna xanım dərsi ingilis dilində tədris edir. Bunun bir çox müsbət tərəfləri var.

Fasilə bitdi, dərs başladı. Dərsi maraqlı dini musiqi ilə başladılar. Əvvəl anlamasam da, sonra bu musiqinin nə məqsədlə səsləndirildiyini öyrənməyə çalışdım. Anna xanım deyir ki, musiqi Mantra adlanır və fikrin cəmlənməsi, beynin rahatlaması üçündür. Beləcə, dərsə enerjili başladıq. Sinif otağında üçüncü kurs tələbələridir. Onlar filologiya – ingilis dili və ədəbiyyatı ixtisasında təhsil alırlar. Dini musiqidən sonra diskussiya başladı. “Sanskrit nədir, onu öyrənməyin müasir filologiya üçün əhəmiyyəti nədir?” -  suallarına tələbələr cavab tapdı. Amma əlbəttə, mənim sanskritlə bağlı cavabını axtardığım suallar da var idi. Anna xanım onlara aydınlıq gətirdi.

- Anna xanım, Azərbaycan Dillər Universitetində Sanskrit dili nə vaxtdan tədris olunur?

- Sanskrit dilinin tədrisi bu semestrdə, 16 fevral 2022-ci il tarixindən etibarən başladı. Hazırkı iki sinif Sanskrit dilini ilk öyrənən siniflərdir.

- Universitetimizin kollektivi tərəfindən necə qarşılandınız?

- Mən macar mühazirəçisi, Macarıstan dövlətinin nümayəndəsi kimi gəlmişəm və 2021-ci ilin sentyabr ayından iki sinfə  macar dili dərsi deyirəm. Universitet rəhbərliyi sanskrit dilini öyrətmək qərarına gələndə kollektiv çox dəstək oldu.

- Bu dilin tədrisində əsas məqsəd nədir?

- Məncə, bunun bir neçə səbəbi var. Birincisi odur ki, dünyada bir çox qədim, mühüm dillər var ki, bu gün canlı dillər kimi istifadə olunmur, lakin qədim mədəniyyətləri başa düşmək üçün onları bilmək vacibdir. Digəri isə odur ki, Azərbaycanda hələ də bu sahə üzrə mütəxəssis hazırlığı aparılmayıb, baxmayaraq ki, sanskrit dili ilə qədim fars, Azərbaycan dillərinin əlaqəsi çox maraqlı və araşdırılmamış bir sahədir. Bu, nəinki Azərbaycan dilinin keçmişini və inkişafını daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək, həm də tarix, ədəbiyyat, adət-ənənələr kimi bir çox başqa sahələrdə də böyük kömək olacaq.

- Tələbələr bu dili necə öyrənirlər?

- Tədrisdə mən əsasən Qərb elmi metodundan istifadə edir, onu ənənəvi Sanskrit tədris təcrübələri ilə birləşdirirəm.

- Bildiyimiz kimi, filoloqların və tədqiqatçıların xüsusilə öyrəndikləri bəzi dillər var. Necə düşünürsünüz, Sanskrit bu dil ailəsinə aiddir? 

- Bəzi qədim dillər var ki, onları bilmədən ən mühüm qədim mədəniyyətlərdən bəzilərini öyrənmək mümkün deyil. Sanskritdən əlavə, latın, yunan, ivrit, Misir, türk, fars, Çin, akkad və s. dillər var. Düşünürəm ki, onlardan yalnız bir neçəsini vurğulasaq belə, Sanskrit mütləq bu vacib dillərdən biridir.

- Bu dili öyrənmək nə qədər çətindir?

- Böyük sanskrit dilçisi Patanjali tərəfindən Yoqasutra tədrisində öyrədildiyi kimi: “Və bu təcrübə uzun müddət, fasiləsiz və sədaqətlə becərildikdə, möhkəm zəmin əldə edir.”

İstənilən dili öyrənmək üçün vaxt, çalışqanlıq və səbr tələb edilir. Düzgün motivasiya, qətiyyət və məqsədlə bu, böyük problem olmayacaq. Təbii ki, hər kəs bunun çətin olduğunu düşünə bilər, çünki bu, yalnız yeni yazı sistemini öyrənməklə bağlıdır, lakin yazı dilini təşkil edən məhdud sayda hərflər və hərf birləşmələri olduğundan, ilk baxışda çətin görünə bilər, lakin belə deyil.

- Sizcə Sanskrit dili kimlər üçün vacibdir?

- Sanskrit dilini öyrənmək bir çox cəhətdən maraqlı və vacib ola bilər. Bu, qədim mədəniyyəti və biliyi daha yaxşı başa düşməyə kömək edir. Məsələn, ədəbiyyat, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya, mühəndislik, yoqa, ayurveda, qrammatika və s. Birbaşa nəticələrə əlavə olaraq, dolayı olanlar da vacibdir. Məsələn, beyin funksiyalarını və idrak qabiliyyətlərini asanlaşdırır, mücərrəd təfəkkürün və dəqiq ifadənin inkişafına kömək edir. Alimlər sanskritin kompüter proqramlaşdırması və süni intellekt üçün mükəmməl bir dil olduğunu, yəni həm proqramlaşdırma dili, həm də təfəkkürün formalaşdırılması üçün dil olduğunu sübut ediblər. Sanskrit çox məntiqli bir dildir və demək olar ki, başqa dillərdə olan hər şeyi onda tapmaq olar. Bu, digər dilləri tez və səmərəli öyrənməyə kömək edir.

Düşünürəm ki, bu dil Azərbaycanda xüsusi maraq doğura bilər, çünki Azərbaycanda sanskrit dili ilə qədim mədəniyyətlərin əlaqəsi hələ kifayət qədər tədqiq olunmayıb. Proto-Hind-Avropa dilinin bu bölgədə meydana gəldiyi, sanskrit və qədim fars dili əlaqələrinin çox öyrənilməsi ilə bağlı kifayət qədər güclü konsensus olduğundan, məntiqi olaraq, sanskrit və Azərbaycan dillərinin müqayisəsinə müraciət etmək məqsədəuyğundur.

- Bu dilin başqa dillərlə əlaqəsi varmı?

- Bəli, sanskrit Hind-Avropa dillər ailəsinə aiddir. Bu, indi Proto-Hind-Avropa dili olaraq adlandırılan ümumi kök dilindən yaranan ən qədim qədim sənədləşdirilmiş dillərdən biridir.

- Son olaraq, bu dili öyrənmək istəyən tələbələrimizə və tədqiqatçılara nə məsləhət görərdiniz?

- Düşünürəm ki, bir dili öyrənmək istəyən hər kəs onu niyə öyrənmək istədiyini aydın şəkildə bilməlidir. Bu, məqsədinizə aydınlıq gətirməyə və ona nail olmaq üçün motivasiya olmağa kömək edəcək. Bu məqsədlər həm birbaşa, həm də dolayı ola bilər və öyrəndikcə dəyişə və inkişaf edə bilər. Hər kəs öz öyrənmə strategiyasını tapmalıdır ki, bu strategiya birgə sinif işi, müəllimin rəhbərliyi və ev tapşırıqlarının yazılması vasitəsilə ən yaxşı şəkildə inkişaf etdirilsin. Baxmayaraq ki, gündəlik işimizdə həmişə istifadə etməsək də, bütün biliklərin faydalı olduğunu düşünürəm. Və onun faydalılığını işıqlandıran daha bir şey: tədqiqatçılar 1950-ci illərdən başlayaraq çoxlu sayda çindilli peşəkarın böyük banklarda yüksək vəzifələrdə işlədiyini görəndə təəccübləndilər. Məntiq ondan ibarət idi ki, Çin dilini öyrənmək bu işlərdə zəruri və vacib olan bacarıqları xeyli inkişaf etdirdi, buna görə də onların işləri üçün xüsusi dil bilikləri tələb olunmasa da, Çin dilini bilmələri onlara işlərində və karyeralarında bir çox cəhətdən kömək etdi. Eyni şeyi sanskrit dilində də müşahidə etmək olar, lakin bu, yalnız son 20-30 ildə başlamışdır və dəqiq məlumatları sadalaya bilmək üçün bu barədə kifayət qədər araşdırmamız yoxdur. İlkin tədqiqatlar göstərir ki, sanskrit dilinin biliyi digər Hind-Avropa dillərinin öyrənilməsinə, təkmil məntiqi və analitik təfəkkürə, proseslərin təşkili bacarıqlarına və kompüter proqramlaşdırmasının təkmilləşdirilməsinə kömək etdi.

Bu müsahibədən sonra Sanskrit dili haqqında kifayət qədər məlumata sahib olduğumu düşünürəm. Qeyd edim ki, dünyanın ən qədim dillərindən olan sanskritin əlifbasında 49 hərf var. Sanskrit dili  nə qədər çətin olsa da, bir o qədər maraqlıdır. Sanskrit bir dil yox, bir mədəniyyətin əsasıdır.

Firuzə Məlikzadə

ADU-nun Beynəlxalq jurnalistika ixtisasının tələbəsi